| Henryk Melcer
(Melcer-Szczawinski) 1869-1928,
kompozytor, pianista, dyrygent, pedagog.
Urodzony 21
IX w Kaliszu; był synem Karola, prawnika, burmistrza Kalisza i muzyka (ucznia A.
Kątskiego), oraz Zofii z Bochenków; matka zmarła wkrótce po urodzeniu syna. Drugie
nazwisko Szczawiński przyjął w roku 1902, gdy został adoptowany przez stryjeczną
babkę Jakobinę ze Szczawińskich Grzybowską. Nazwiska tego również używał dla
podkreślenia swojej polskości. Jego pierwszymi nauczycielami muzyki byli: babka
Klemczyńska i ojciec, który wraz z dwoma pozostałymi synami, Franciszkiem i Józefem,
stworzył zespół kameralny muzykujący często w domu oraz po okolicznych dworach.
Szkołę podstawową oraz gimnazjum klasyczne
Melcer skończył w Kaliszu. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości wyjechał do Warszawy,
gdzie zaczął studiować matematykę na tamtejszym Uniwersytecie oraz muzykę w
Konserwatorium Muzycznym na fortepian pod kierunkiem R. Strobla i kompozycje u Z.
Noskowskiego. Studia te skończył w r. 1890. Pragnąc poświecić się karierze
pianisty-wirtuoza wyjechał do Wiednia i tu przez 2 lata (1892-1894) uzupełniał swoje
studia pianistyczne u Teodora Leszetyckiego, zarabiając zarazem na swoje utrzymanie
udzielając lekcji z harmonii. Równocześnie studiował tam kompozycję.
Melcer koncertował w Paryżu, Petersburgu, Wiedniu,
Dreźnie, Lipsku, a w roku 1895 uzyskał w Berlinie na konkursie im. A. Rubinsteina I
nagrodę za kompozycję (I Koncert Fortepianowy) i III nagrodę jako pianista.
Bezpośrednio po tym sukcesie zaangażowany został na stanowisko nauczyciela fortepianu w
konserwatorium muzycznym w Helsinkach. Po roku przeniósł się do Lwowa, gdzie do roku
1899 uczył w Konserwatorium Galicyjskiego Tow. Muzycznego. W r. 1898 uzyskał na
Konkursie im. I. Paderewskiego w Lipsku I nagrodę kompozytorską. Kolejno zajmował
stanowiska: dyrektora Tow. Muzycznego w Lodzi (1899-1902), dyrektora Filharmonii we Lwowie
(1902-3). W l. 1903-6 działał w Wiedniu w tamtejszym Konserwatorium jako pedagog i
pianista. Następnie przeniósł się do Warszawy, gdzie by3 dyrektorem Filharmonii
(1910-12) i opery (1915-16). W r. 1918 objął klasę fortepianu w Konserwatorium
Warszawskim, a od r. 1925 także klasę kompozycji. W 1921 r. Melcer zwo3a3 pierwszy zjazd
muzyków w niepodległej Polsce, powołując do życia Zjednoczenie Związków Muzycznych.
W l. 1922-7 był dyrektorem Konserwatorium Warszawskiego. Wskutek konfliktu z Min. Wyznań
Religijnych i Oświecenia Publicznego., które wówczas kierowało sprawami kultury, z
powodu odmówienia Konserwatorium Warszawskiemu praw i prerogatyw szkoły wyższej i
podał się do dymisji wraz z Radą Pedagogiczną uczelni. Wyrazem stosunku całego
personelu Konserwatorium do ustępującego dyrektora był pożegnalny adres manifestacyjnie
mu wręczony. W rok później, 28 IV 1928, zmarł Melcer na serce w gmachu Konserwatorium
podczas udzielania lekcji, ubrany w strój wieczorowy, w którym został pochowany.
Odznaczony był Orderem Polonia Restituta (1925). Ożeniony z Heleną Szczawińską (w r.
1894) pozostawił córkę Wande Rutkowską-Sztekkerową, literatkę.
Niezwykle prawy, o entuzjastycznym podejściu do swej
pracy, Melcer daleki był od jakiegokolwiek karierowiczowstwa i kompromisów. Jako
dyrektor Konserwatorium był energiczny i wymagający, utrzymywał w uczelni rygor i
porządek. Wykształcił wielu wybitnych pianistów, m. in. Jego uczniami byli: H.
Ottawowa, R. Benzefowa, I. Torceanow, S. Nawrocki, M. Trombini Kazurowa, I. Rozenbaum.
Jako pianista przedstawiał typ wirtuoza o wielkiej technice i zarazem wielkiej kulturze
muzycznej, która miedzy innymi przejawiała się w równowadze środków pianistycznych.
Jego repertuar był ogromny; obejmował m. in. wszystkie (32) "Sonaty
fortepianowe" L. Von Beethowena. Melcer należał do kompozytorów młodszego
pokolenia, którzy w większym stopniu niż przedstawiciele poprzedniej generacji
korzystali ze zdobyczy muzyki ogólnoeuropejskiej. Jakkolwiek nie był kompozytorem
dużego formatu, miał jednak talent nieprzeciętny i podbudowany rzetelnym opanowaniem
rzemiosła kompozytorskiego. W efekcie jego kompozycje korzystnie się wyróżniają
spośród naszej twórczości tych czasów. Melcer pierwszy napisał muzykę do jednego z
utworów S. Wyspiańskiego, tragedii "Protesilas i Laodamia" (1902). Z
cenniejszych jego utworów wymienia należy balladę na tenor solo, chór mieszany i
orkiestrę Pani Twardowska, wg. Poematu Adama Mickiewicza (1898). Melcer był także
jednym z twórców nowoczesnej pieśni polskiej. Na pierwszy plan wysuwa się tu cykl
Pięciu Pieśni do tekstu R. Dehmla. Z twórczości instrumentalnej oprócz wymienionych
już 2 Koncertów fortepianowych do cenniejszych jego kompozycji należy: Symfonia c-moll,
Sonata G-dur na fortepian i skrzypce (ok. 1910) oraz liczne miniatury fortepianowe i
parafrazy pieśni Moniuszki ("Prząśniczka", "Znaszli ten kraj").
Polski Słownik Biograficzny. |
