Kalisz w Internecie - Archeologia i numizmatyka - Adam Kędzierski - Najnowsze znaleziska monet średniowiecznych z Kalisza i okolic

Adam Kędzierski - kaliszanin, asnykowiec - matura 1982 r., archeolog, pracownik Kaliskiego Stanowiska Archeologicznego.

Ryc. 1.

Znaleziska monet średniowiecznych należą do rzadkości, więc warto odnotować dwa interesujące przypadki ich odkrycia. Niewątpliwie największą sensację budzi zespół monet, pozyskanych w trakcie badań wykopaliskowych grodziska wczesnośredniowiecznego w Wielowsi koło Ołoboku. Tamtejszy gród powstał w czasach Mieszka I i został opuszczony w okresie najazdu Brzetysława - władcy Czech. Ponownie obiekt wykorzystał Przemysł II w latach 80-tych XIII wieku, w czasie walk Wielkopolan z księciem wrocławskim Henrykiem Probusem, o czym informuje Jan Długosz. Z nawarstwień tego okresu pochodzą 3 srebrne monety, odkryte pod deską chaty. Wśród nich tylko jedna, z wyobrażeniem głowy orła znana była z innych znalezisk, pozostałych dwóch wcześniej nie notowano. Pierwszy unikatowy, jednostronnie wybity egzemplarz, nosi przedstawienie ukoronowanej głowy en face (ryc. 1). Wysokie kwiatony korony pokazane na monecie wskazują na wyobrażenie osoby króla, nie księcia. Denar ten zapewne reprezentuje nieznany typ królewskiego denara Przemysła II, koronowanego w roku 1295. Moneta zwraca uwagę bardzo starannym wykonaniem i niezmiernie wysokim poziomem artystycznym rysunku stempla.

Ryc. 2.

Drugi, nie notowany wcześniej, słabo zachowany dwustronny denar, po jednej stronie przedstawia postać siedzącą na tronie z berłem i literę X w otoku - prawdopodobnie fragment napisu REX, po drugiej orła dwugłowego (ryc.2). To ostatnie wyobrażenie znane jest z XIII i XIV-wiecznych monet brandenburskich, znajdywanych również w Polsce i w samym Kaliszu (zespół ok. 10 numizmatów z badań zamku, prowadzonych przez profesora Tadeusza Poklewskiego w latach 80-tych) Atrybucja tej monety nasuwa większe wątpliwości. Być może jest to nieznany wcześniej denar brandenburski albo kolejna nie notowana emisja Przemysła II. W takim przypadku umieszczenie dwugłowego orła na rewersie wiązałoby się z osobą Małgorzaty - córki Albrechta III brandenburskiego i zarazem ostatniej żony polskiego króla. Znaleziska obu monet ujawniły nieznane wcześniej typy monet średniowiecznych. Odkrycie ich w czasie stacjonarnych badań archeologicznych pozwala nie tylko na analizę samych numizmatów: ich cech metrycznych i wyobrażeń, ale także na badania całego kontekstu związanego z lokalizacją stanowiska i poziomem zalegania zabytków.

Drugim wartym odnotowania znaleziskiem numizmatycznym z okresu średniowiecza jest denar królewski Bolesława Śmiałego. Tym razem moneta została odkryta przypadkowo podczas prac ogrodniczych na posesji przy ul. Stare Miasto. Moneta zalegała płytko, w warstwie humusu. Miejsce odkrycia denara znajduje się w centrum wczesnośredniowiecznej osady rzemieślniczo - targowej, położonej niedaleko grodu na Zawodziu. Zabytek na awersie przedstawia popiersie króla Bolesława, w koronie na głowie i z mieczem w ręku, na rewersie budowlę o 3 kopułach (ryc. 3).

Ryc. 3.

Nieproporcjonalne wyeksponowanie głowy w koronie królewskiej i miecz w ręku władcy na awersie, bardzo dokładnie datuje powyższy typ na lata 1076-1079, tzn. od czasu koronacji Bolesława, po zegnanie go z tronu. Interesujące jest także wyobrażenie rewersu, z budowlą o trzech kopulastych wieżach w stylu wschodnim. Przedstawienie to łączono z konkretnymi założeniami, na przykład z wyobrażeniem bramy kijowskiej, którą widział książę podczas wyprawy ruskiej, chociaż możliwe jest również schematyczne ukazanie świątyni, nie mającej realnego odwzorowania. Na drugą połowę XI wieku, przypadają czasy wyraźnej dominacji w obiegu pieniężnym na ziemiach polskich krzyżówek - anonimowych monet o saskim rodowodzie, produkowanych na dużą skalę, również w Polsce. Znaleziska denarów Szczodrego, bitych w Krakowie, należą do rzadkości, ich odkrycia koncentrują się w Małopolsce i w mniejszym stopniu na Śląsku. Denar z Kalisza jest drugim w Wielkopolsce, po Gnieźnie, co dowodzi jego ograniczonego użycia w regionie kaliskim.
Opisane znaleziska monet średniowiecznych wnoszą nowe informacje na temat obiegu pieniężnego w południowej Wielkopolsce. Ostatnie odkrycia z Wielowsi dowodzą, że istniały w użyciu nieznane dzisiaj typy monet, przypuszczalnie bite w Wielkopolsce, a być może w samym Kaliszu. Znane są denary z mennicy kaliskiej z czasów Mieszka III i Kazimierza Wielkiego, więc prawdopodobnym wydaje się, że Przemysł II mógł je też tu produkować. Dalsze badania i nowe odkrycia powinny przynieść rozwiązanie tego problemu.

Adam Kędzierski, Asnykowiec 2001

	Najnowsze znaleziska monet średniowiecznych z Kalisza i okolic