Kalisz w Internecie - Adam Kędzierski - Nieznana XI-wieczna polska moneta w zbiorach kaliskiego muzeum.

Z pewnością mało kto wie, że Kalisz posiada najlepszą kolekcję średniowiecznych monet w Wielkopolsce. W zbiorach kaliskiego muzeum znajdują się między innymi dwa skarby ze Słuszkowa i Kościelnej Wsi, które stanowią niezmiernie cenne źródło do poznania historii obiegu pieniądza na ziemiach polskich. Szczególnie unikatowym jest depozyt ze Słuszkowa, miejscowości położonej 23 km na północny wschód od Kalisza. Tam w 1935 roku w czasie prac polowych odkryto największy w świecie skarb denarów krzyżowych. Jego ukrycie można wiązać z walką o tron w pierwszej dekadzie XI wieku, między Bolesławem Krzywoustym a jego bratem Zbigniewem, władającym od 1099 roku własną dzielnicą, z ważnymi ośrodkami miejskimi w Gnieźnie, Spicymierzu i Kaliszu. Prawdopodobnie w czasie tej wojny (której jednym z epizodów było zdobycie kaliskiego grodu przez Bolesława w roku 1106, jednocześnie pierwsza wzmianka o średniowiecznym Kaliszu), zakopano olbrzymi skarb w Słuszkowie. Jego wielkość oceniana na około 20 tysięcy monet oraz ozdoby i złom srebrny, stanowiła ogromną wartość i była pewnie własnością ważnego stronnika Zbigniewa. Znaleziony przed II wojną depozyt dla nauki polskiej pozyskał w 1958 roku archeolog z Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN - Krzysztof Dąbrowski. Udało się odkupić ponad 12 tysięcy monet i kilkadziesiąt fragmentów ozdób (część zabytków została przez znalazców rozdana bądź przetopiona na obrączki). Wśród zachowanej części należy zwrócić uwagę przede wszystkim na największy zbiór niezwykle rzadkich monet palatyna Władysława Hermana - Sieciecha, w ilości 122 sztuki (ze 150 znanych w ogóle). Poza tym skarb słuszkowski zawiera ogromną liczbę tak zwanych denarów krzyżowych, monet z wyobrażeniami symboli chrześcijaństwa, między innymi: świątyni, krzyża i pastorału.

Denary krzyżowe z kaplicą, krzyżem perełkowym i pastorałem ze skarbu słuszkowskiego

Technologicznie spośród innych monety te wyróżniały się wysoką krawędzią, dochodzącą nawet do trzech milimetrów, zabezpieczającą krążek przed starciem i wygięciem. Ich liczba była na tyle duża, że denary krzyżowe stanowią jeden z najbardziej popularnych gatunków monet wczesnośredniowiecznych znajdywanych w skarbach na ziemiach polskich, w regionie kaliskim z Żerkowa, Ogorzelczyna, Kalisza - Rajskowa i przede wszystkim Słuszkowa. Dotychczasowe badania polskie i niemieckie wykazały, że w przypadku najstarszych typów z II połowy X i początków XI wieku, mamy do czynienia z wytworami saskich mennic. Odkryte po 965 roku ogromne złoża srebra w górach Harzu pozwoliły na masowe bicie przez Sasów pieniądza przeznaczonego na handel ze Słowianami, głównie z Polską. Ma to odzwierciedlenie w znaleziskach krzyżówek, najliczniejszych w ogóle na Pomorzu i w Wielkopolsce, a nie w Saksonii. Bardzo interesująca sytuacja wytworzyła się w II połowie a szczególnie pod koniec XI wieku, kiedy to odrodzenie polskiego mennictwa pod rządami Bolesława Śmiałego i jego kontynuacja za Władysława Hermana, oraz działalność monetarna palatyna Sieciecha wskazują na możliwość egzystowania w naszym kraju naśladowniczej produkcji denarów krzyżowych.

W materiale słuszkowskim, dzięki dokładnej analizie stempli, udało się wydzielić pospolite krzyżówki posiadające wspólny rewers z monetami Sieciecha - więc należące do polskiego, a nie saskiego mennictwa.

Moneta palatyna Sieciecha i denar krzyżowy ze Słuszkowa z identycznymi rewersami (skala 2,5:1)

Jest to pierwszy bezpośredni dowód na bicie w Polsce krzyżówek, które na początku bite w Saksonii, naśladowane były pod koniec XI wieku także w Polsce i występowały w obiegu w kraju równolegle z saskimi. Na razie udało się wydzielić odmianę denarów krzyżowych bitych przez palatyna Sieciecha, ale prawdopodobnym jest istnienie naśladownictw bitych przez polskich biskupów, władców Polski oraz emisji fałszerskich produkowanych pokątnie z bardzo kiepskich stopów srebra.

Adam Kędzierski

Dalsze badania materiału numizmatycznego ze Słuszkowa oraz analiza innych skarbów z Polski i Niemiec pozwolą z pewnością rozdzielić rodzime i saskie emisje denarów krzyżowych powszechnie używanej w XI wieku w Polsce monety.

Kaliskie zbiory numizmatyczne z okresu średniowiecza są jednymi z cenniejszych w Polsce. Szkoda tylko, że zamiast być podziwiane na wystawie, leżą w magazynach. Z pewnością Kalisz mógłby się stać najważniejszym ośrodkiem badań dziejów pieniądza w Wielkopolsce, a w zakresie denarów krzyżowych przede wszystkim z racji posiadania skarbu ze Słuszkowa być może przodującym w Polsce i Niemczech. Środa Śląska ze swoim skarbem zrobiła furorę, czas teraz na Kalisz.