Współczesny herb Kalisza Kalisz na dawnych mapach

      W roku 1983 Polska Akademia Nauk Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania - Ossolineum, opracowała i wydała jako reprint "Centralny Katalog Zbiorów Kartograficznych w Polsce w latach 1576-1870". Wydała także "Katalog Dawnych Map Rzeczypospolitej" w kolekcji Emeryka Hutten Czapskiego. W sumie jest to 220 tablic i 377 rycin. Prześledziłem wszystkie te tablice, które przedstawiają przede wszystkim fragmenty, czy całe mapy od XVI wieku z uwzględnieniem granic Królestwa Polskiego. Prześledziłem też mapy, na które naniesiony był Kalisz lub miejscowości Ziemi Kaliskiej. Opracowane one były przez kartografów rosyjskich, pruskich, francuskich, austriackich a nawet tureckich (Polska graniczyła niegdyś z Turcją).

      W zbiorach Hutten Czapskiego znajdują się mapy Ptolemeusza przerabiane w XV wieku, ale nie obejmują one swym zasięgiem terenów z Kalisią. Ale mapa oparta na Ptomeleuszu a opracowana przez kartografa Wapowskiego uwzględniła już istniejące w XV wieku miejscowości: Kalis, Pizdry, Turek, Coszmin. Trzecia mapa z 1540, podobnie jak dwie poprzednie wykonane na deskach drzeworytniczych wykazują już: Kalys, Coszmin (Koźmin). Dość prymitywna mapa z 1533, przedstawiająca Europę Środkową, uwzględnia Calisch, Stawisten, Grabow, Boleslaw, (Bolesławiec) i Vierutz (Wieruszów). Nieco późniejsza mapa wydana w Antwerpii w 1574 uwzględnia także rzekę Prausne i miejscowości: Kalis, Olobock, Grabow, Werstadt (Wieruszów), Mickstad, Odelno (Odolanów), Schildperg (Ostrzeszów), Kampno, nawet Bralin, Sulmiritz, Krutoschin i Kosmin.
      Wielce prymitywna mapa ryta na desce drzeworytniczej w 1561 r., ale wydana dopiero w 1776 r. wykazuje Kalis prawie u ujścia Prausny do Warty. Miejscowości takie jak: Kosmin, Odelno, Mickstad, Olobock, Grabow, Svhildberg czy Kobelgura przedstawione są jako warowne miasta otoczone fragmentami murów i wieżami kościołów. Ponadto rysunek mapy obrócony jest północą na południe. Inna mapa (z Biblioteki Watykańskiej, wydana w Wenecji w 1570) wykazuje Calisię, Kotecz (Chocz), Grabow, który pojawia się niemal na każdej mapie, jest Odolanow, Kosmin czy Wierussow i Boleslaw. G. Merkator wydał w Duisburgu mapę Środkowej Europy w 1572 r., na której wymienia Calisch, Kotecz (Chocz) i Grabow. Cała mapa jest gęsto usiana nazwami miejscowości. Ten sam wydawca w roku 1595 wykazuje już znacznie więcej miejscowości z Ziemi Kaliskiej. Bardzo ciekawą mapą jest "Mapa Polski i Litwy" wydana w Berlinie w 1772. Oprócz wymienionych już poprzednio miejscowości, pojawia się na niej po raz pierwszy Ostrów. Jest też wyrysowana granica dawnego województwa kaliskiego.
      Inna ciekawa mapa przedstawia niemal całą Ziemię Kaliską z 1772 r., obejmującą obszar od Warty na północy do Kotłowa na południu. Najciekawsze jest tu przedstawienie rzeki Prosny, która od Kalisza płynie trzema korytami, a od Chocza do ujścia Warty trzema korytami i trzema strumieniami. Nie jest możliwe opisanie wszystkich map uwzględniających Kalisz i Ziemię Kaliską, ale np. z mapy z 1832 r. dowiadujemy się dodatkowo, że województwo kaliskie w Królestwie Polskim ma 5 obwodów (kaliski, koniński, sieradzki, wieluński i piotrkowski), że ma 11 powiatów: kaliski, wartski, koniński, pyzdrski, sieradzki, szadkowski, wieluński, ostrzeszowski, częstochowski, piotrkowski, radomski. Siedzibą powiatu ostrzeszowskiego był Wieruszów. W województwie było 151 gmin, 294 parafie, 62 miasta, 2588 wsi i 61 4394 mieszkańców, w tym w miastach 113186 a na wsi 501407 mieszkańców. Do ciekawych map zaliczyć należy plan Kalisza z 1835 r. wykonany na tzw. zjazd cesarzy z zaznaczeniem na niej rozmieszczonych wojsk pruskich i carskich na polach po obu stronach Prosny. Grafika dawnych map to oddzielne dzieło sztuki rytowniczej w drewnie i miedzi. Pełne są one herbów, postaci alegorycznych, wyszukanych ozdób i dekoracji.
      Dla zilustrowania przedstawiam tytułową kartę mapy topograficznej Królestwa Polskiego wydaną w 1839 r. przez władze carskie. Przedstawiam także fragment mapy z deski drzeworytowej z roku 1561; należy zwrócić uwagę na umiejscowienie Kalisza (Kalis) prawie przy ujściu Prosny do Warty.

Tytułowa karta mapy topograficznej Królestwa Polskiego wydanej w 1839 r. przez władze carskie.

Fragment mapy z deski drzeworytowej z roku 1561.

Władysław Kościelniak, Kalisia Nowa nr 7-8/97

 Powered by Microsoft BackOffice LOGO MS INTERNET EXPLORERFPCREATED.GIF (9866 bytes)


Twórcą i sponsorem stron internetowych Ziemi Kaliskiej  jest firma rodzinna - Zakład Informatyki i Elektroniki MIKROSAT,
62-800 Kalisz, ul. Sułkowskiego 2, tel. (0-62) 7671842 w osobach Krzysztofa Płocińskiego  
- właściciela, oraz dzieci: Mateusza, Szymona i Marii Płocińskich, e-mail: kplocinski@mikrosat.com.pl.

 Wszystkie opublikowane materiały można wykorzystywać w każdy godny sposób pod warunkiem podania źródła.
Š 1996-2001 by Krzysztof Płociński i rodzina.