---

W związku z tym nasze miasto odgrywało doniosłą rolę w ówczesnym państwie, i w życiu kościoła katolickiego, a może i nie tylko katolickiego. Dlatego wizyty dostojników kościelnych były częste. Początki związane z domniemanym pobytem biskupa Wojciecha w ziemi kaliskiej należy włożyć między legendy, tak jak to doskonale zrobił Eligiusz Kor-Walczak. Że przyjmujemy je niemal za fakty historyczne.

Historia kościoła katolickiego na Ziemi Kaliskiej zaczęła się od kroniki niemieckiego kronikarza Herborda, który napisał żywot św. Ottona z Bambergu, biskupa nazywanego Apostołem Pomorza Zachodniego, żyjącego w latach 1060-1139. W tekście tego żywota znajduje się zapis, że w roku 1124 zlikwidowano m.in. diecezję kaliską, której tereny wcielono do diecezji gnieźnieńskiej. Powołanie, przez delegata papieskiego Grzegorza VI, kilku diecezji, jak pisze prof. Wędzki, mogło nastąpić w 1075 r. Być może wśród nich znalazła się diecezja kaliska.

Na jej temat można snuć różne przypuszczenia, które nasuwają się po przeczytaniu żywota Św. Ottona z Bambergu. A oto jedno z nich: biskup krakowski Mateusz w piśmie do św. Barnarda z Clairveaux wspomina, że obrządek słowiański zaszczepiony jeszcze przez Metodego – brata Cyryla, utrzymuje się nadal. Ta informacja może prowadzić do przypuszczenia, że w Kaliszu istniało już wcześniej chrześcijaństwo obrządku wschodniego z wpływami z południa. Tak się działo aż do chwili, kiedy ośrodek rządzenia krajem przeniesiono do Krakowa, około 1050 r. Kazimierz Odnowiciel ustanowił tam archidiecezję obrządku wschodniego. Dowodzi tego odkryty drewniany kościół pod fundamentami kolegiaty kamiennej Św. Pawła. Nasuwa się więc wniosek, że chrześcijaństwo mogło dotrzeć tu wcześniej niż do Gniezna, bowiem uczniowie Metodego wykształcili wielu swoich następców, którzy działali w Czechach i na Rusi. Mogli też dotrzeć i do Kalisza, gdzie założyli wspomnianą diecezję i wznieśli drewnianą świątynię odkrytą na grodzisku.

Biskupstwo zostało zlikwidowane, ale Kalisz ciągle był ważnym ośrodkiem politycznym i religijnym. Dlatego w 1155 r. wzniesiono wspomnianą kamienną kolegiatę Św. Pawła. W niej już w r. 1170 odbyła się konsekracja Żyrosława na biskupa dokonana przez Piotra Szreniawitę. Kolejny arcybiskup gnieźnieński Pełka (Fulko) w roku 1255 wyświęcił tu Piotra Breve na biskupa płockiego. W roku 1282, już w kościele Franciszkanów, w nowym Kaliszu, i to w obecności księcia Przemysła II, Jakub Świnka został kapłanem. W tydzień później otrzymał sakrę biskupią z nominacją papieża Marcina IV na arcybiskupa gnieźnieńskiego. Arcybiskup gnieźnieński Jarosław Bogoria Skotnicki podkreślił ważność Kalisza, fundując tu murowany kościół pw. Wniebowzięcia NMP i wznosząc Pałac Arcybiskupów. W 1353 r. zwołano do Kalisza synod prowincjonalny biskupów, a w cztery lata później kolejny, na który zjechali się biskupi: Jarosław Skotnicki, Bodzanta z Krakowa, Klemens z Płocka, Mikołaj z Przemyśla, Jan V z Poznania i Maciej Golanczewski z Włocławka, a także przedstawiciele biskupa z Wrocławia i biskupa lubuskiego. Na tym synodzie postanowiono nie dopuszczać cudzoziemców do urzędów duchownych i nauczycielskich bez znajomości języka polskiego. W 1376 r. zmarł w Kaliszu arcybiskup Jarosław Bogoria Skotnicki. Jego następca Jan IV Suchywilk w 1378 r. zwołał kolejny synod prowincjonalny z udziałem biskupów: Floriana z Krakowa, Zbiluta z Włocławka i Wacława z Lublina. Także arcybiskup gnieźnieński Mikołaj Kurowski, znów w Kaliszu, organizuje synod dla omówienia zatargu między papieżami Benedyktem z Avinionu i Innocentym VII z Rzymu. W 1420 r. w Kaliszu zakończył obrady synod rozpoczęty w Wieluniu przed trzema laty. Przewodniczył mu arcybiskup Mikołaj Trąba. Król Władysław Jagiełło, objeżdżając królestwo również zahaczył o Kalisz. Tu w 1424 r. spędził kolejne dni Bożego Narodzenia. Towarzyszyli mu m.in. arcybiskup gnieźnieński Wojciech Jastrzębiec, biskup Zbigniew Oleśnicki i Jan Dominikani. W kilka lat później arcybiskup Jan Kot wyświęcił księdza Andrzeja na biskupa. Tu zmarł nagle arcybiskup gnieźnieński Jan Łaski (1531). W 1565 r. przebywał legat papieski, kardynał Jan Franciszek Commendoni. Działalność arcybiskupa Stanisława Karnkowskiego na terenie Kalisza była tak znaczna, że budowle fundacji przetrwały do dziś. Było to kolegium, kościół i szkoły jezuickie. Jego zasługą jest wprowadzenie naszego miasta w krąg wysokiego poziomu kulturalnego i naukowego. W 1590 r. S. Karnkowski przebywał tutaj wraz z biskupem Janem Dymitrem Sulikowskim. A wśród tych, którzy przyjechali podziwiać jego dzieła był król Zygmunt III Waza. W 1602 r. odbył się w Kaliszu kolejny synod biskupów. Niestety sławny arcybiskup zakończył wtedy żywot, już jako prymas. Pochowany został w kościele przez siebie ufundowanym.

Niewątpliwym wydarzeniem było wybudowanie i poświęcenie kościoła i klasztoru Bernardynów, którego dokonał prymas Bernard Maciejowski. Wizytę złożył też prymas Wawrzyniec Gębicki (1618). Po niej nastąpiła przerwa w biskupich wizytacjach, spowodowana „potopem” szwedzkim. Dopiero w 1796 r. na koronację obrazu Św. Rodziny przybył, jako delegat stolicy apostolskiej, biskup Michał Kosmowski. W 1802 r. gościł w naszym mieście arcybiskup Ignacy Raczyński. Wywiózł on bibliotekę klasztoru franciszkańskiego do Grabowa, zabezpieczając ją w ten sposób przed ewentualnym zniszczeniem, gdyż Prusacy zajęli budynek na więzienie.

Na mocy bulli papieża Piusa VII w 1818 r. powołano do życia diecezję, pod nazwą Kujawsko-Kaliska, z siedzibą w Kaliszu, ale katedrą we Włocławku. Pierwszym jej biskupem został ks. Andrzej Wołłowicz. Po jego śmierci biskupstwo objął ks. Szczepan Koźmian, który tę funkcję pełnił w latach 1822-36. Po nim biskupem został Walenty Tomaszewski (1836-50). W roku 1851 biskupem diecezji kujawsko-kaliskiej mianowano Michała Błockiego, który jednak tuż przed konsekracją zmarł. Dopiero w 1856 r. mianowano kolejnego biskupa ks. Michała Marszewskiego. Musiał on ustąpić ze stanowiska, ponieważ diecezja kujawsko-kaliska przestała istnieć w 1864 roku. Dopiero w 1922 r. na otwarcie seminarium duchownego Jezuitów przybyli dostojnicy kościoła, kardynałowie Edmunf Dalbor i Aleksander Kakowski.

W roku 1970 na poświęceniu Kaplicy Wdzięczności i Męczeństwa Księży był obecny kardynał Karol Wojtyła. W 1990 r. zebrali się księża, by oddać hołd pomordowanym w hitlerowskich obozach koncentracyjnych. Na uroczystość przyjechali ks. prymas Józef Glemp i kardynał F. Macharski. W tym samym czasie bp Henryk Muszyński poświęcił kamień węgielny pod budowę kościoła na osiedlu Winiary. Przy okazji złożył wizytę kurtuazyjną władzom województwa i miasta, zapewniając o powołaniu diecezji kaliskiej. W roku 1992 w Drodze Krzyżowej ulicami Kalisza uczestniczył biskup Roman Andrzejewski. Wówczas powołano do życia diecezję kaliską, a pierwszym biskupem został ks. dr Stanisław Napierała.

Pierwszego kaliskiego biskupa uroczyście wprowadził arcybiskup poznański ks. Jerzy Stroba wraz z biskupem Henrykiem Muszyńskim. Arcybiskup Józef Kowalczyk, delegat papieża w Polsce, uczestniczył w uroczystości nawiedzenia obrazu Św. Józefa. W zjeździe byłych więźniów, księży obozów koncentracyjnych udział wzięli kardynałowie: Józef Glemp i Franciszek Macharski. W tym samym czasie arcybiskup Jerzy Stroba wyświęcił, na biskupa pomocniczego diecezji kaliskiej, księdza Teofila Wilskiego. Tak w wielkim skrócie przedstawiają się dzieje wizyt dostojników duchownych.

Władysław Koscielniak
Kalisia Nowa nr 1 styczeń 2002