Nie
zachowała swej dawnej atmosfery także i druga pod względem ważności ulica -
Toruńska. I ona utraciła swą tradycyjną nazwę: początkowo przemianowano ją na
Warszawską, następnie na Pocztową, a obecnie na imię generała Świerczewskiego. Jej
trakt wyznaczały dwa punkty: z jednej strony ratusz, z drugiej - brama Toruńska.
Pełniła w mieście ważną rolę i od lat cieszyła się ogromnym wzięciem w kołach
kupiectwa i bogatego rzemiosła. Dodatkowym jej atutem były budowane na pobliskiej
Grodzkiej zajazdy oraz niedaleko stojący zamek. Wokół zamku powstało całe skupisko
dworków prawników i okolicznej szlachty, co również dodawało Toruńskiej splendoru.
Z XVIII-wiecznych inwentarzy mieszczańskich wiemy, jak wyglądała
wówczas jej zabudowa. Dom na rogu Poprzecznej, przez pewien czas zwanej Kanoniczną,
czyli dzisiejszej Chodyńskiego, tu gdzie dziś restauracja "Pięterko",
należał do Błażeja Wąsowicza. Był to parterowy, w pruski mur budowany domek z oknami
na Toruńską i Poprzeczną, z wejściem od tej pierwszej. Parkan od Poprzecznej
odgradzał posesję od stajni Greka Baranowskiego. Przy tej też ulicy stała oficyna z
piwnicą i "kramnicą", albo inaczej lepszym straganem. Na podwórzu rosła
śliwa i włoski orzech, a w kuchni mieszkał i pracował jakiś kotlarz.
Dom położony bliżej bramy Toruńskiej, należący do handlarza
wołów i świń, Sebastiana Góreckiego, przypominał raczej tradycyjne XIX-wieczne
chłopskie chałupy. Był parterowy, drewniany i składał się z sieni, wielkiej izby i
alkierza. Otaczał go częściowo brukowany dziedziniec z trzema drewnianymi stajniami.
Lepiej prezentował się domek Michała Zbytniewskiego - piekarza, dodatkowo
"palącego wódkę". Parterowy domek, zwrócony frontem ku wylotowi Grodzkiej,
leżał widać w dobrym punkcie, bo graniczył z posesją rajcy Kazimierza Rysińskiego i
"landzwójta" Mateusza Czemplewicza. Domek ten miał już "prawie
piętro", bo jedna izba była "w dachu od przodu". W domu był
"garniec murowny" i dwie dębowe kłody do zacieru, na podwórzu chlewik dla
krów i rozwalony chlewik dla wieprzy. Ulica była wówczas gęsto zabudowana: w czasie
lustracji w 1778 r. naliczono na niej tylko 7 pustych placów i to głównie na
starościńskim gruncie, koło zamku. Osiem lat później wyliczono na niej 4 domy
murowane, 32 drewniane i 3 puste, a w roku wielkiego pożaru, liczyła już 10 kamienic i
22 drewniane domy. Po pożarze ocalały tylko dwa domy i to uszkodzone. W czasach pruskich
szybko się odbudowała. W okresie Księstwa Warszawskiego, w domu Mikłaszewskiej blisko
Rynku, kwaterował sam generał Fiszer, towarzyszący księciu Poniatowskiemu podczas
wizyty w mieście. W tym samym czasie zamieszkiwali ją dwaj patroni Trybunału - Antoni
Bogdański i Franciszek Herra.
W czasach Królestwa Polskiego ulica wyraźnie się ożywiła, a
przyczynił się do tego rozwijający się od niedawna przemysł, lokalizowany na
pobliskim Piskorzewiu i przedmieściu Toruńskim. Dudniły po niej koła ciężkich
frachtowych wozów przewożących przez kilka lat (dopóki nie przerzucono mostu
Trybunalskiego) sukno z fabryki Repphana do folusza w Alei i z powrotem. A kiedy w latach
dwudziestych ubiegłego wieku zbudowano trakt warszawski, na ulicy od niego tak dotąd
nazywanej, wzniesiono - istniejący do dziś w tym miejscu - "dom pocztowy".
Kolejną zmianę przyniosło wybudowanie w sąsiedztwie Szkoły
Wojewódzkiej. W 1821 r. reklamowali swój sklep "najmodniejszych towarów
łokciowych i galanteryjnych" bracia Weise, a dwaj krawcy - A. Drozdowski i J. Popp
szyli mundurki szkolne z repphanowskiego sukna.
Posiadały tu wówczas swe domy rodziny: Pachali, Kretschmerów,
Kowalewskich, Wieczerskich, Elblów, Rzewuskich, Rafałowiczów. Mieszkał tu także
cukiernik Fryderyk Mentzel, ten sam, który wraz z Repphanem usiłował przeprowadzić w
mieście niemiecki "pucz" tuż przed upadkiem powstania listopadowego.
Ze starych ogłoszeń wiemy, że pracował tu dentysta z Warszawy
(tylko przejazdem) Julian Assur; mieszkał rejent Główczyński, a także rodowity
Francuz - Józef Bertrandt, który prowadził stancje dla młodzieży z nauką
francuskiego włącznie; praktykował Antoni Skirniewicz ("Med. Chir.
Licentiant") - były lekarz wojskowy. Sprzedawał swe wyroby bawełniane kaliski
fabrykant przybyły tu z Liberca w Czechach - Franciszek Krauze, a kupiec Rzewuski
oferował świetną herbatę chińską, świece stołowe i "zawsze świeży
kawior". Ten sam Rzewuski był "starszym kupiectwa" i przyjmował
kandydatów na sprzedawców (co najmniej 14 lat i umiejętności czytania, pisania i
rachowania). Usługi swe oferował fryzjer Bernhardt i majster murarski Fryderyk Otto;
reklamowała się "Fabryka Piór i Magazyn Strojów Damskich" ("także
pióra wojskowe") Eufrozyny Wichińskiej i Jan Leopold Wiese, który od 1828 r.
prowadził handel wszelkich win. W 1834 r. w domu Macińskiego, otworzyła "szkołę
wyższą płci żeńskiej" pani Maria Wohlemuth, przybyła z Piotrkowa.
Przemysł reprezentowany był, obok wspomnianego już Krauzego, przez
Filipa Schnerra, który w 1824 r. założył tu skład przędzy bawełnianej,
rozprowadzanej do małych zakładów rękodzielniczych. Rok później przypominał już
swym dłużnikom o terminie przypadających spłat za pobrany towar, a przy okazji niejako
informował, że handluje też suknem zagranicznym. Miała też ulica wielu znanych
księgarzy. W 1828 r. pani Borodziczowa sprowadziła prenumeratorom "Zbiór Pisarzów
Polskich", "Themis Polską", "Rozrywki i Podróże Szirmy". W tym
samym jednakże roku "zmuszona okolicznościami" wyjechała z Kalisza,
wyprzedając swe zbiory i sprzęt księgarni. Puste miejsce zajął w 1841 r. H. Hirszel.
Jego księgarnia oferowała "literaturę polską francuską, niemiecką, a także
książki do nabożeństwa, duchowe, szkolne, historyczne, jeograficzne, statystyczne i
prawnicze, słowniki, atlasy i mapy, pisma periodyczne". Przy księgarni znajdowała
się czytelnia francuska i polska (500 tomów), skład materiałów piśmiennych, a
właściciel otworzył też niebawem zakład litograficzny.
Zakład Hirszla wypełnił inną jeszcze bolesną lukę, jaką
właśnie miasto odczuwało. Otóż działający tu od końca lat dwudziestych księgarz i
litograf Tomasz Jan Jänisch (pisany też jako Jaenisch lub wręcz z polska Janisz)
ogłosił upadłość. Jänisch miał tu swój dom pod numerem 47 i bardzo znaną firmę,
szczególnie zasłużoną w propagowaniu literatury w okresie powstania listopadowego. W
jego zakładzie ukazał się pięknie wydany "Marsz wchodzących Kosynierów Gminy
Mayków do Miasta Kalisza w dniu 8-go Grudnia 1830 r." ofiarowany "Walecznej
Młodzi Polskiej Szkoły Podchorążych" z nutami na "Piano Forte", a
także ozdobiony orłem narodowym kalendarz ścienny (egzemplarz w kaliskim muzeum).
Jänisch opuścił miasto cichcem, jego księgarnię i zakład litograficzny zabezpieczono
na poczet długów, a kuratorami majątku zostali: Antoni Glatz - "Mecenas Sądu
Najwyższej Istancji" i Fryderyk Ehm - aptekarz z Kalisza, sąsiad z tej samej ulicy.
Z listu gończego z 1843 r. wynika, że Jänisch poza długami, był również za
"pobyt w pasie granicznym bez legitymacji" ścigany. Treść tego listu
gończego wydaje się nam obecnie o tyle dziwna, że dotyczy w sumie błahej sprawy, tym
bardziej, że poszukiwanym był, jakkolwiek byśmy na to patrzyli, były właściciel
domu. Być może jednak carskim urzędnikom bardziej chodziło o to, że Jänisch mocno
wypowiadał się za polską sprawę i mieli okazję do rewanżu.
A w domu po zlicytowanym uciekinierze nowy właściciel Henryk Hurtig
otworzył w 1846 r.... nową księgarnię. Hurtig sprzedawał tradycyjne artykuły -
książki, materiały piśmienne nuty - ale prowadził też "Kantor Spedycyjny Gazet
i Pism periodycznych" , oferując abonentom wszelkie pisma krajowe i zagraniczne
"po cenie prenumeracyjnej". Wzorem innych księgarni, sprzedawał również
herbatę, wodę mineralną, a także wyroby metalowe, a nawet fortepiany. Zakład i
mieszkanie prywatne H. Hurtiga było miejscem ożywionych spotkań tutejszego świata
literackiego i intelektualnego. Po śmierci Hurtiga w 1873 r., krótko i już nie z takim
rozmachem, prowadził tu księgarnię Alfons Hurtig, ale po roku dom został sprzedany na
licytacji. Nowy właściciel - Bloch zmienił całkowicie wnętrze, przerabiając byłą
księgarnię na sklep i restaurację. Na piętrze zaś dobudował balkon. Nie pierwszą to
zresztą księgarnię w Kaliszu spotkał taki los.
Po tej samej stronie ulicy znajdowała się inna księgarnia prowadzona
przez Grabowskich. Jej założycielem w 1856 r. był Jan Grabowski wywodzący się z
kaliskich Greków. W 1873 r. przeszła na własność Michała Grabowskiego, a nieco
później znana była pod firmą "Braci Grabowskich", aby w 1879 r. przejść na
własność Katarzyny Grabowskiej. Księgarnia Grabowskich sporadycznie bywała też
antykwariatem. Można tu było czasem kupić jakiś obraz, złote monety, pamiątkowe
medale. Wróćmy jeszcze na chwilę do domu Janischa. Mieszkał w nim także magister
farmacji Fryderyk Ehm, legitymujący się dyplomem Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu
Warszawskiego. Ożeniony z córką właściciela apteki panną Sachs, przejął po
śmierci teścia w 1821 r. aptekę i prowadził ją szereg lat. W tym samym domu mieszkał
także Józef Glotz oraz lekarz Adam
Helbich. Ten ostatni zapisał się w pamięci kaliszan jako ten, który
sprowadził do miasta Kazimierza Asnyka - ojca przyszłego poety. Helbichowie i Asnykowie,
od lat zaprzyjaźnieni, mieszkali po sąsiedzku i w tym właśnie domu przyszedł na
świat Adam Asnyk, co
upamiętnia dzisiaj odpowiednia tablica. 0 poecie wiemy wiele, o ojcu zaś jedynie tyle,
że chwytał się różnych zawodów. W 1837 r. był w Kaliszu "dystrybutorem
tabacznym", któremu podlegało 10 "poddystrybutorów" Żydów z jednym
Polakiem na okrasę.Po zmarłym w 1852 r. Fryderyku Ehmie aptekę z właścicielką
przejął Emil Lesser. Po nim prowadził aptekę (kroniki milczą niestety na temat
właścicielki) niejaki Kalusz, a w końcu ubiegłego wieku Olechowski. Ale kaliszanie
nadal nazywali tę aptekę - "apteką Lessera".
Syn starego aptekarza Ehma - Władysław , na dachu domu poustawiał
różne przyrządy meteorologiczne, dzięki którym prognozował pogodę na następny
dzień. Wyniki swych obserwacji podawał do publicznej wiadomości w witrynie pobliskiego
zakładu zegarmistrzowskiego - Fuldego.
Zakład Fuldego stał się bohaterem wydarzenia, które wstrząsnęło
ulicą i prawie całym miastem. Oto w r. 1869 dokonano tu wielkiej kradzieży - łupem
włamywaczy, zatrzymanych aż w Hamburgu, padło 108 zegarków, 4 tuziny złotych
kluczyków, 50 rubli gotówki i różne inne precjoza na łączną sumę 4 tysięcy rubli.
Druga apteka na Warszawskiej, leżąca bliżej dzisiejszego placu
Kilińskiego, miała również starą metrykę. Założył ją w 1820 r. Walenty Langowski
i prowadził do 1861 r., kiedy to, sam już zbyt stary, wydzierżawił zakład
Stanisławowi Thuguttowi. Po roku Thugutt wyjechał do Warszawy, a stary Langowski
sprzedał ją A. Rzączyńskiemu, który w latach siedemdziesiątych zasłynął w
mieście z wyrobu wody sodowej i wód mineralnych sprzedawanych w parku, w cukierni
Gesnera. Potem aptekę tę kupił Feliks Prusinowski.
W drugiej połowie XIX w. ulica nabierała coraz bardziej
wielkomiejskiego szyku. W 1871 r. rozebrano na niej ostatni parterowy w pruski mur
budowany domek, liczący około stu lat, ongiś własność piekarza Faltza, a w chwili
sprzedaży szewca Wiesiołowskiego. Domek kupiła Henrietta Kohn po to, aby go rozebrać i
na jego miejscu postawić przyzwoitą kamienicę. Bardzo znany był inny dom Kohnów, na
rogu Poprzeczno-Warszawskiej, od strony placu św. Józefa. W 1872 r. przeniósł tu z
rynku znany handel win Zygmunt Wartski, urządzając na parterze piękną restaurację -
winiarnię. Tu działała też Pralnia Wiedeńska Heleny Filipowskiej, która ogłaszała,
że "żadnych wcale chemicznych środków nie zna i nie używa, lecz używa rąk
doskonale wyuczonych", co oczywiście powodowało wzrost ceny usługi. Tu także
była pracownia krawiecka Jana Alwingera, na pierwszym piętrze zaś przyjmował
pacjentów doktor Franciszek Czajczyński. Pierwszy na stałe osiadły w mieście dentysta
- Bronisław Dreżewski mieszkał i przyjmował w domu Ehma.
Nadal upodobali sobie ulicę księgarze. Na krótko, około 1880 r.,
chyba po wycofaniu się ze spółki z Lubelskirn, miał tu księgarnię znany nam z ulicy
Wrocławskiej Jakub Fingerhuth. Pod numerem 64, w siódmym dziesięcioleciu miał
księgarnię Napoleon Wartski wielce dla miasta zasłużony, bowiem on to własnym
nakładem wydał znakomite calisiana - Dawne ustawy m. Kalisza. Dzieje kościoła i
klasztoru OO. Reformatów Adama Chodyńskiego.
Trochę później przeniósł na Warszawską swą drukarnię, litografię i księgarnię
znany kaliski społecznik Bronisław Szczepankiewicz. Ten założyciel i prezes
Towarzystwa Muzycznego, inicjator i opiekun Szkoły Handlowej, w czasie walk o polską
szkołę organizator sprzedaży polskich podręczników, również w swej księgarni nie
tylko książką handlował. Szczepankiewicz przejął pozostałości po księgarni
Wartskiego, wzbogacił zbiór książek i ich asortyment, prowadził skład nut i
materiałów piśmiennych, dewocjonalia, przedstawicielstwo Towarzystwa Ubezpieczeniowego
"Rossija" i sprzedaż instrumentów muzycznych. W jego księgarni rozprowadzano
też bilety na wszelkie przedstawienia amatorskie i bale dobroczynne, zaproszenia koncerty
itp. Była to kolejna, nieformalna, placówka kulturalna w ówczesnym Kaliszu. W 1911 r.
pan Bronisław, już w podeszłym wieku, przekazał księgarnię córce Felicji
Lubinowskiej. Ta zasłużona księgarnia spłonęła sierpniu 1914 r. Warto tu jeszcze
odnotować, że była ona znana z propagowania wszelkich nowinek technicznych, jak choćby
reklamowanego w 1913 r. "największego, najnowszego wynalazku współczesnego -
"KOK" Salonowego Kinematografu, działającego za pomocą samowyzwalającej się
elektryczności", a także "Pathefonów" i "orkiestrjonów".
Zawodowo muzyką zajmował się zamieszkały na Warszawskiej Feliks
Krzyżanowski. Najpierw, w 1871 r., bezskutecznie usiłował prowadzić w domu, na wprost
poczty, szkołę muzyczną, aż przeniósł się na Łazienną, gdzie również nie
znalazł kandydatów. Dziesięć lat później pan Feliks wrócił na Warszawską i na
rogu Kanonickiej, w domu gdzie Brachfeld miał znany sklep cementu, maszyn Singera i
narzędzi rolniczych, na piętrze udzielał lekcji gry na fortepianie i prowadził
stancję dla uczniów. Obok stancji Krzyżanowskiego działały jeszcze dwie szkoły:
pensja pani Więckowskiej i męska szkoła przygotowawcza Idzikowskiego.
W latach osiemdziesiątych rząd kupił stary klasycystyczny dom z
kolumnami, zwany "Między Nogi", stanowiący wówczas własność Nergera. Dom
rozebrano, a na jego miejsce pobudowano potężną cerkiew sobór św. Piotra i
Pawła. Stała ona na rozwidleniu między ówczesną Warszawską a placem św. Józefa,
gdzie dziś Dom Towarowy. To sąsiedztwo nadawało ulicy, a przynajmniej jej części w
pobliżu cerkwi, trochę niepolskiego charakteru, a o to przecież rządzącym w
Priwislanskim Kraju chodziło.
Obok cerkwi, w sklepie J. Lubelskiego można było kupić wszystko - od
albumów fotograficznych, poprzez lampy i kandelabry, aż po "szkatułki
samogrające z bębnami, dzwonkami i kastaniecikami". Ten sam sklep oferował także
inne nowości: mydło w kartkach (tak, tak - w kartkach, a nie na kartki) i "talerzyk
do trucia much". Kolejny, bo już trzeci na ulicy pan Wartski, o inicjałach J.M.
prowadził skład towarów galanteryjnych, norymberskich i zabawek dziecinnych. W.
Galanternik oferował kapelusze i filcowe bambosze, a Ludwik Porto buty najnowszych
wiedeńskich fasonów.
Był tu znany zakład zegarmistrzowski S. Neugebauera, później T.
Bibersteina. Mimo szumnych reklam szybko zrobił plajtę skład towarów żelaznych i
stołowych E. Berhemana, natomiast dobrze się miał skład wszelkich lamp Jana
Małeckiego, być może dlatego, że właściciel lampy sprzedawał, naprawiał, ale
także... wypożyczał odpłatnie na różne uroczystości publiczne i prywatne.
Na Warszawskiej działały też aż trzy dzielne emancypantki:
Franciszka Brudnicka, żona urzędnika Trybunału, prowadziła pralnię kapeluszy
ryżowych i modnych ozdobnych piór; Maria Moniuszko - zakład obuwia damskiego; a
nieznana z nazwiska pani Teodora B. ("na wprost poczty") prowadziła w 1896 r.
jeden z pierwszych w mieście sklepów z rowerami i przyborami welocypedowymi .0d
początku lat siedemdziesiątych na rogu Grodzkiej znajdowała się znana cukiernia
Fibigierów, najpierw Karola, od 1882 r. jego brata Rudolfa. Cukiernia poza kawą i
ciastkami posiadała też bilard i czytelnię czasopism. W niej to tradycyjnie zbierali
się panowie, żeby pogawędzić o polityce, ale słynęła ona także z oświetlenia.
Był to ponoć najlepiej oświetlony lokal w Kaliszu, a właściciel dziennie płacił po
2 ruble za gaz. W 1896 r. pan Rudolf sprowadził także pierwszy w mieście
"Polifon", czyli rodzaj dzisiejszej grającej szafy. Zamiłowanie do muzyki
chwalebne, ale ponieważ pan Rudolf był bratem Arnolda Fibigiera, tego od kaliskich
fortepianów, może była to swoista forma rodzinnej konkurencji.
Początek stulecia zaczynał się wielkimi wydarzeniami. Rok 1905
przyniósł wrzenie rewolucyjne i narodowe. To z Grodzkiej ruszył pochód strajkujących
gimnazjalistów. Tędy też, po przyłączeniu się dziewcząt ze szkoły z dzisiejszego
placu Kilińskiego, przewędrował tłum młodych demonstrantów przez Rynek, Wrocławską
do Nowoogrodowskiej (dziś Kościuszki). Próby rozbicia pochodu w tej fazie nie dały
rezultatu. Dopiero powracający na Warszawską coraz większy i bardziej rozgorączkowany
tłum dopadli od strony cerkwi osławieni dragoni aleksandryjskiego pułku. Płazowany
szablami i roztrącany bez pardonu rosłymi dragońskimi końmi pochód młodzieży
szkolnej został rozpędzony.
W tym burzliwym roku stała się Warszawska swoistym centrum życia
narodowego. W sklepie ,,Bonbons de Varsovie'' przyjmowano zapisy do Narodowego Związku
Kobiet, a w domu Lesserowej w 1906 r. mieściła się redakcja i administracja
"Kaliszanina" - organu narodowego Ziemi Kaliskiej, wydawanego przez Stanisława
Bibińskiego.
Cztery lata później wydarzenie na Warszawskiej - innego już formatu
i charakteru - zbulwersowało miasto. W lombardzie Czarnożyła i Płockiego dokonano
kradzieży w najlepszym stylu. Sprawcy wyłamali ścianę w pierwszym pomieszczeniu,
fachowo wybili dziurę do drugiego, zoperowali zamek pomieszczenia ze skarbcem,
przecięli palnikami kasę ogniotrwałą, aby zdobyć... 30 rubli! Ale w lombardzie były
przecież "fanty" - przedmioty zastawiane pod pożyczaną gotówkę. Ich
kradzież przyniosła złodziejom ponad 10 tysięcy rubli. Władze, mając niewielkie
zaufanie do właścicieli lombardu, prawie natychmiast ich aresztowały, podejrzewając o
sfingowanie kradzieży. Urząd policmajstra oblegały tłumy żądające wypłacenia sum
równoważnych z przepadłymi w lombardzie przedmiotami zastawnymi. Śledztwo uwolniło
właścicieli od podejrzeń. Uwolnieni zaś właściciele wyznaczyli tysiąc rubli nagrody
za wskazanie sprawców kradzieży i dodatkowe dwa tysiące za odzyskanie skradzionych
"fantów". Nie wiemy, jakie były dalsze losy tej sprawy. Lombard został jednak
definitywnie zamknięty.
Po tragicznym zbombardowaniu i spaleniu miasta w 1914 r. na ulicy
Warszawskiej pozostały tylko dwa domy - na rogu Grodzkiej i po drugiej stronie ulicy, na
wprost poczty. Według przekazów świadków tamtych wydarzeń, dom ten stanowił
własność Niemca, którego syn służył w armii pruskiej. Byłby to więc nieodparty
dowód, iż miasto zostało zniszczone planowo i celowo.
Po odbudowie ulica zachowała swój handlowy charakter. W 1923 r.
pojawił się tu pierwszy w mieście "chrześcijański" skład gotowych ubrań
"T. Dzierżawski i S-ka". Tradycje cukiernicze Fibigierów podtrzymywała firma
Szaube i Kozłowski, szyku zadawala świetna firma kuśnierska Wiktora Bussoniego,
przybyła restauracja 0bywatelska (restauracja-kawiarnia-dancing!), a
Damski Raj M. Kleina zapewniał wszelkie stroje na bale i maskarady. Z poważnych
instytucji wymieńmy jeszcze: Biuro Melioracyjno - Pomiarowe i Budowlane W. Łada i
S-ka, a także pierwszą siedzibę Kasy Chorych założoną w 1923 r. 0d tamtego czasu
niewiele się tu zmieniło, choć z dawnej gwarnej, pełnej ruchu i urozmaicenia,
handlowej ulicy pozostało jedynie wspomnienie. Nawet wybudowanie w latach
pięćdziesiątych na miejscu spalonej podczas pierwszej wojny światowej cerkwi, Domu
Towarowego nie wprowadziło jakiegoś ożywczego ducha. Brak na niej przede wszystkim
tego, czym zasłynęła w zeszłym stuleciu - księgarni. Nie zdołały utrzymać dawnej
atmosferami co rusz przerabiane sklepy, ani wesołość płynąca z Pięterka,
ani nawet główna poczta - budynek świeżo odnowiony i unowocześniony. Nie słychać na
niej już odbijającego się o mury budynków stukotu końskich podkówek, bo i ruch
kołowy na niej wstrzymano. Tylko gdzieś tam, wśród kominów, jak dalekie echo powraca
melodia trąbki pocztyliona.