Kalisz - Skalmierzyce

     Starania o budowę drogi żelaznej prowadzącej przez Kalisz trwały od 1870 r. Zapoczątkowali je redaktor Lanski i Adam Chodyński. Późniejsze uporczywe starania posła Ziemi Kaliskiej Alfonsa Parczewskiego poparte wstawiennictwem ówczesnego gubernatora G. Daragana zostały uwieńczone sukcesem.

     28 listopada 1898 r. uzyskano zgodę najwyższych władz na budowę kolei. Ostatecznie potwierdził to ukaz carski wydany 14 kwietnia 1900 r. Budowę kolei Kaliskiej zakończono 1903 r. Linia biegła od Warszawy poprzez Łódź, Pabianice, Zduńską Wolę, Sieradz, przecinając ważny okręg przemysłowy Kongresówki. Oficjalne otwarcie linii nastąpiło 15 listopada 1903 r. Pierwszy pociąg przybyły w tym dniu z Warszawy został owacyjnie przyjęty przez władze i mieszkańców miasta, a także przedstawicieli prasy warszawskiej. Do położonej kilka kilometrów za Kaliszem nad samą granicą niemiecką miejscowości Szczypiorno kolej jeszcze nie dochodziła. Zaraz za Szczypiornem, już w zaborze niemieckim znajdowała się wieś Skalmierzyce, do której linia kolejowa od Ostrowa Wielkopolskiego została doprowadzona 14 lutego 1896 r. 28 października 1906 r. Kolej Kaliską przedłużono do Skalmierzyc. Otwarto nowy punkt tranzytowy między Rosją a Niemcami. Wpłynęło to na dalszy rozwój Kalisza.

      Na stacji w Skalmierzycach, gdzie mieściła się odprawa celna, wybudowano okazały dworzec. Po stronie rosyjskiej komora celna była w Kaliszu, bowiem w Szczypiorno było za małe.

     W 1912 r. na linii jednotorowej Krotoszyn - Ostrów Wielkopolski - Skalmierzyce położono drugi tor. Stała się ona linią główną, łączącą Wrocław z Warszawą. Rosjanie w pierwszych dniach wojny światowej wycofując się z Kalisza podpalili budynek stacyjny i magazyny. Niemcy natomiast zniszczyli miasto. Kalisz i Szczypiorno dostały się pod okupację niemiecką. W Szczypiornie w lipcu 1917 r. Niemcy założyli obóz, w którym internowali legionistów polskich za odmowę złożenia przysięgi na wierność Niemiec i Austro-Węgier. W grudniu 1917 r. obóz zlikwidowano, a legionistów odwieziono koleją do obozu w Łomży.

     Po zakończeniu wojny, w listopadzie 1918 r. Kalisz i Szczypiorno znalazły się w niepodległej Polsce. Skalmierzyce zostały w Niemczech. Stacje pełniły nadal rolę jednostek granicznych, lecz już na granicy polsko-niemieckiej.

     27 grudnia 1918 r. w Poznańskiem wybuchło powstanie przeciw Niemcom. W Kaliszu zorganizowano trzy oddziały, które wspierały walczących powstańców wielkopolskich, w czym pewną rolę odegrały wspomniane stacje. W lutym 1919 r. całe Poznańskie wraz ze Skalmierzycami wróciło do Polski. Kalisz, Szczypiorno i Skalmierzyce przestały być stacjami granicznymi.

     Wkrótce po odzyskaniu niepodległości przystąpiono do odbudowy Kalisza. Odbudowa trwała do 1932 r. Do marca 1919 r. obowiązki zawiadowcy stacji pełnił dyżurny ruchu, Karol Rosiński. Po nim przejął je Antoni Golchard i sprawował od 1926 r. Zawiadowcą do wybuchu II wojny światowej był Kazimierz Cisek.

     Po zmianach administracyjnych stacje Kalisz i Szczypiorno należące do DOKP w Warszawie przeszły 1 kwietnia 1932 r. do DOKP w Poznaniu. W 1933 r. przeprowadziła ona remont dworca w Kaliszu, zmieniając układ pomieszczeń. Usytuowano też korzystniej przejazd do ruchu osobowego. Na stacji Skalmierzyce należącej do DOKP w Poznaniu po odzyskaniu niepodległości rozbudowano tory i urządzenia zabezpieczenia ruchu pociągów, zamontowano obrotnicę oraz wybudowano warsztaty wagonowe i mechaniczne.

     W czasie II wojny światowej Kalisz, Szczypiorno i Skalmierzyce wcielono do Trzeciej Rzeszy. W dniach 23-25 stycznia 1945 r. okupanci niemieccy zostali stamtąd wyparci przez Armię Radziecką. Tydzień po wyparciu Niemców na stację w Kaliszu wjechał pierwszy pociąg wojskowy. Okupant niemiecki opuszczając w wielkim pośpiechu stację Kalisz próbował zniszczyć wiele obiektów. Zdążył uszkodzić jedynie centralę automatyczną. Dzięki ofiarnej pracy Bartowskiego i innych pracowników w niedługim czasie została ona naprawiona.

     W latach 1952-1955 przeprowadzono generalny remont kaliskiego dworca. Wymieniono wtedy prowizoryczny dach położony jeszcze w czasie I wojny światowej. Uzupełniający remont wykonano w latach 1994-1995.

     Po reformie administracyjnej w połowie lat siedemdziesiątych Szczypiorno włączono do Kalisza. Od tej pory jest to Kalisz -  Szczypiorno.

     Po połączeniu Skalmierzyc i Kalisza drogą żelazną w 1906 r. obok wsi Skalmierzyce powstała w 1908 r. osada Skalmierzyce Nowe. W 1962 r. osadę i wieś połączono w jedną miejscowość i nadano jej prawa miejskie. Wtedy też i stacji nadano tę nazwę. Napis Nowe Skalmierzyce widnieje na budynku z 1906 r. Pierwszy budynek stacyjny powstały po otwarciu linii w 1896 r. istnieje nadal. Obecnie są w nim mieszkania dla kolejarzy. Od 2 grudnia 1975 r. Kalisz, Szczypiorno i Skalmierzyce mają trakcję elektryczną.

Mariusz Golik, kwartalnik "Kaliszanie w Warszawie" nr 20/21, Warszawa kwiecień 1999