Józef Radwan
(1858-1936)

 Dziennikarz - wydawca - drukarz

         Józef   Wiktor Radwan urodził się w Warszawie 17 października 1858 r. jako syn Aleksandra i Teresy z Chmielewskich. W Warszawie ukończył gimnazjum i Wydział Prawny Uniwersytetu Warszawskiego. Po ukończeniu studiów przyjął posadę pisarza hipotecznego w Górze Kalwarii. W grudniu 1884 r. przybył do Kalisza, gdzie rozpoczął pracę jako sędzia śledczy. Następnie w 1887 r. ożenił się z Antoniną z Bujakiewiczów. Z tego związku narodziło się dwóch synów. Starszy Józef junior (1892–1945) był dziennikarzem parającym się malarstwem, po studiach plastycznych w Krakowie i Monachium. Młodszy Antoni (1894–1958) był drukarzem i dziennikarzem wykształconym w Wiedniu.

Józef Radwan (senior) na gruncie kaliskim dał się poznać głównie jako dziennikarz, prawnik, wydawca i drukarz. Już przed przybyciem do Kalisza pisał artykuły do gazet. M. in. od 1879 r. pisywał do „Gazety Warszawskiej”, „Wieku”, „Muchy” i „Kolców”. Był jednym ze współpracowników „Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego”. W 1893 r. zaczął redagować „Gazetę Kaliską”, wydawaną i drukowaną przez Oswalda Hindemitha. Kiedy w kwietniu 1899 r. zorganizował własną drukarnię pod firmą „Drukarnia Gazety Kaliskiej” lub „Drukarnia Józefa Radwana” „Gazetę Kaliską” wydawał  już własnym nakładem. Piórem też wspierał działalność rozwijającej się spółdzielczości, szczególnie inicjatywy ks. Wacława Blizińskiego. Na łamach gazet pisywał recenzje teatralne, recenzje  książek, sprawozdania z wystaw w których uczestniczył, a często wspomnienia pośmiertne dotyczące znanych ludzi. Dorobek piśmienniczy J.  Radwana stanowią  nie tylko artykuły na łamach gazet ale i pozycje książkowe. W 1919 r. J. Radwan wydał w Kaliszu wspomnienia ze swojego pobytu w Moskwie i Kijowie w książce pt. „Moje wspomnienia. Garść szkiców z wygnania”, która wcześniej drukowana była w odcinkach na łamach „Gazety Kaliskiej”. 

Józef Radwan był w Kaliszu jednym z przywódców Narodowej Demokracji. Z jej to ramienia w czasie rewolucji 1905 r. prowadził działalność polityczną. W lipcu tego roku, wraz z Alfonsem Parczewskim, był autorem skargi skierowanej do warszawskiego generała – gubernatora G. Skałłona, podpisanej przez 334 obywateli Kalisza, a obwiniającej wojsko i policję za krwawe wypadki w dniach od pierwszego do czwartego maja 1905 r. W latach 1906-1907, z inspiracji Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego redagował i wydawał tygodnik „Jutrzenka Kaliska”, z podtytułem „Gazeta ludowa”.

W 1907 r. został członkiem korespondentem Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, a w 1908 r. objął funkcję wiceprezesa tego Towarzystwa. J. Radwan postulował w tym czasie utworzenie Muzeum Ziemi Kaliskiej.

Podczas wojny w sierpniu 1914 r. J. Radwan wyjechał do Warszawy, gdzie w 1915 r. został mianowany radcą Prokuratorii Królestwa Polskiego. Tego też roku przedostał się do Piotrogrodu i pracował w Piotrogrodzkim Towarzystwie Pomocy Ofiarom Wojny. Był później w Moskwie i Kijowie, działał w powstałej w Moskwie Radzie Zjazdów Polskich Organizacji w Rosji. W czerwcu 1918 r. powrócił do Kalisza i pod koniec tegoż roku opracował i wydał w swojej drukarni „Memoriał w sprawie odszkodowań niemieckich dla Kalisza”, rozpowszechniony na konferencji wersalskiej.

  W listopadzie 1918 r. został przewodniczącym komisji do spraw jeńców i reemigrantów przy sztabie wojskowym, zaś w grudniu wstąpił do 29 p. p. Ziemi Kaliskiej i prowadził w nim działalność agitacyjną. W  1919 r. został radnym miejskim i na forum rady wygłosił referat domagający się wskrzeszenia województwa kaliskiego. W szczegółowo opracowanym referacie, opierając się na danych historycznych redaktor wykazał korzyści, jakie utworzenie województwa przyniosłoby dla Ziemi Kaliskiej. W 1920 r. referat  został wydany przez Wydawnictwo Magistratu Miasta Kalisza, pod tytułem „Kalisz miasto wojewódzkie”.

Do końca swojego życia J. Radwan był człowiekiem bardzo zaangażowanym, czynnym i otwartym na sprawy narodowe. Był wielkim działaczem społeczno-kulturalnym, członkiem wielu związków i towarzystw. W 1890 r. był sekretarzem Towarzystwa Muzycznego, a w 1893 r. współzałożycielem i prezesem Kaliskiego Towarzystwa Wioślarskiego (KTW), działającego początkowo celem legalizacji - jako Oddział Cesarskiego Towarzystwa Ratowania Tonących (dopiero od 1905 r. pod nazwą Kaliskiego Towarzystwa Wioślarskiego). M. in. to właśnie J. Radwan przyczynił się w zasadniczy sposób do wzrostu popularności wioślarstwa w Kaliszu. Kiedy w 1919 r. Towarzystwa Wioślarskie z innych miast zjednoczyły się i powstał Związek Polskich Towarzystw Wioślarskich, jego pierwszym prezesem został Józef Radwan. W 1920 r. Związek ten wystąpił z apelem o ochotnicze wstępowanie do armii obronnej Ojczyzny przed bolszewikami. Kaliskie Towarzystwo Wioślarskie wystawiło kompanię ochotników, w której sam prezes Józef Radwan, aby dać przykład młodzieży zaciągnął się do Wojska Polskiego. Kompania kaliska brała udział w walkach w obronie Warszawy. W maju 1921 r. przyjechał do Kalisza sam Marszałek Piłsudski, aby podziękować osobiście wioślarzom KTW.  Funkcję prezesa KTW Radwan pełnił do 1923 r., później był Honorowym Członkiem KTW i prezesem Polskiego Związku Towarzystw Wioślarskich.

 W latach 1900-1904 Józef Radwan pełnił funkcję prezesa Dyrekcji Teatru Miejskiego. W latach 1904-1906 był współorganizatorem Polskiej Średniej Szkoły Handlowej. Wchodził on (wspólnie ze Stanisławem Bulewskim, Stanisławem Bobińskim, Wincentym Bobińskim, Wincentym Młynarskim, Kazimierzem Scholtzem) w skład komisji redakcyjnej, która opracowywała założenia statutowe, zwane wówczas „ustawą szkoły”.

J. Radwan był członkiem Stowarzyszenia Robotników Chrześcijańskich „Ognisko”, istniejącego od dnia 10 marca 1907 r., wchodził w skład komisji rewizyjnej. Był jednym z opiekunów Towarzystwa Dobroczynności. Działał w kaliskim Oddziale Towarzystwa Czerwonego Krzyża, należał też do Komitetu Przyjaciół Wytwórczości Krajowej. Na zebraniu organizacyjnym Stowarzyszenia Kupców Polskich w Warszawie, w dniu 20 października 1918 r. został wybrany  prezesem kaliskiego oddziału Stowarzyszenia Kupców Polskich. Należał też do Kaliskiej Resury miejskiej, gdzie pełnił funkcję członka komisji rewizyjnej, był członkiem Zarządu Kaliskiego Oddziału Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami. W 1920 r. założył w Kaliszu „Strzelca” i „Związek Przemysłowców Polskich”, a w 1922 r. został prezesem Polskiego Związku Prasy Prowincjonalnej.

Jak już wyżej wspomniano J. Radwan często angażował się w sprawy narodowe. Brał również udział w przygotowywaniu uroczystości narodowych. Był  członkiem Komitetu Obchodu 10-lecia Niepodległości Polski w Kaliszu, Komitetu Obchodu 25-lecia Walki o Szkołę Polską, Komitetu Obchodu uroczystości 3 Maja w 1931 r. i Komitetu obchodu uroczystości 3 Maja w 1932 r. Wchodził też w skład Komitetu Obchodu 250-lecia Odsieczy Wiedeńskiej.

Jako wydawca Józef Radwan był człowiekiem, który starał się zbierać i podawać do druku wszystko to, co odnosiło się do przeszłości naszego narodu. Publikował często te materiały na łamach  „Gazety Kaliskiej”, a później wydawał w formie książkowej.

Wydawał pozycje książkowe historyków kaliskich. Na przykład w 1901 r. nakładem i drukiem „Gazety Kaliskiej” wyszła pozycja Adama Chodyńskiego pt. „Hieronim Bonaparte król Westfalski w Kaliszu. Rzecz oparta na aktach urzędowych prefektury kaliskiej z  r. 1812”. U Józefa Radwana wydał swoją „Monografię Kalisza”  również inny historyk - Józef Raciborski. We wstępie książki „Od wydawcy” Józef Radwan napisał, iż projekt ten przyjął z największą radością, tym bardziej, że Kalisz, jak wiele innych miast polskich nie miał dotychczas swojej monografii. Początkowo „Monografia Kalisza” J. Raciborskiego była drukowana w odcinkach w „Gazecie Kaliskiej”. W formie książkowej wyszła z tłoczni J. Radwana w 1912 r.

Redakcja „Gazety” zawsze dokładała starań, aby powiększać grono współpracowników. Starano się zapewnić sobie stały dopływ materiałów i możliwości ich selekcji. Stałymi współpracownikami „Gazety” byli: ks. kan. J. B. Szafnicki, ks. M. Skowronek, Emilia Bohowiczowa, Wanda Bohowicz, Stanisław Bulewski, Adam Chodyński, Sylwester Chmurowski, dr Feliks Drecki, H. Goleński, Józef Łubieński, Wincenty Młynarski, Melania i Alfons Parczewscy, Kazimierz Rymarkiewicz, Felicja Łączkowska, Zygmunt Krzyżanowski, Wacław Niemojowski, Bronisław Szczepankiewicz, Józef Raciborski, Leon Żarski i inni. Z działem literackim współpracowali: Stefan Giller, Leontyna Szymańska, Zygmunt Justman, Ryszad Gałczyński, Ludwika Dobrzyńska-Rybicka i Zofia Kęczkowska.

Od 1911 r. stałą współpracowniczką „Gazety” była Maria Szumska (Dąbrowska),  autorka wielu artykułów o tematyce społecznej i korespondencji zagranicznych.  Z terenu korespondencje nadsyłali: Z. Borysławski i L. Wiszniewski (Koło), ks. Wacław Bliziński (Lisków), Edward Czapliński (Dębie), Zofia Gościmska (Rozdżały), ks. Hipolit Zieliński (Rajsko). Wiadomości korespondencyjne napływały od Juliana Biernackiego, Karola Hoffmana, z Monachium od Jerzego Kulbersza, z Łodzi od N. Kołtońskiego, z Mediolanu od dr. Al. Kołtońskiego, ze Stanów Zjednoczonych od Stanisława Kiedrzyńskiego, z Charkowa zaś od Zygmunta Morzyńskiego. „Gazeta” miała też stałych korespondentów w Turku, Sieradzu, Wieluniu Łęczycy, Zduńskiej Woli, Błaszkach, Ozorkowie, Kijowie i Kłodawie.

Faktyczne zwierzchnictwo nad drukarnią i redakcją „Gazety Kaliskiej” Józef Radwan sprawował aż do 1930 r., kiedy to przekazał prowadzenie drukarni i wydawnictwo „Gazety Kaliskiej” swoim synom.

Prawie czterdzieści lat Józef Radwan działał w Kaliszu jako drukarz i wydawca. W tak trudnym czasie dla historii naszego narodu, okresie udało się Józefowi Radwanowi zdobyć wysoką pozycję zawodową i zyskać zaufanie społeczeństwa. Wydawca „Gazety Kaliskiej” był człowiekiem wszechstronnym, umiejącym pogodzić zawód prawnika z dużym zaangażowaniem jako wydawca i drukarz, jak również włączając się żywo w działalność społeczną. Był jednym z tych, który przekazywał treści patriotyczne i czynił starania o zachowanie polskości. Dzięki ludziom działającym z tak wielkim zaangażowaniem jak Józef Radwan, polska kultura docierała do szerokiego odbiorcy i przetrwała najtrudniejsze chwile.

Zmarł 24 czerwca 1936 r. w Kaliszu i  pochowany został na miejskim cmentarzu katolickim.

Autor: Katarzyna Kubiak
Książnica Pedagogiczna w Kaliszu

Twórcą i sponsorem stron internetowych Ziemi Kaliskiej  jest firma rodzinna - Zakład Informatyki i Elektroniki MIKROSAT,
62-800 Kalisz, ul. Sułkowskiego 2, tel. (0-62) 7671842 w osobach Krzysztofa Płocińskiego  
- właściciela, oraz dzieci: Mateusza, Szymona i Marii Płocińskich, e-mail: kplocinski@mikrosat.com.pl.
 Wszystkie opublikowane materiały można wykorzystywać w każdy godny sposób pod warunkiem podania źródła.
Š 1996-2001 by Krzysztof Płociński i rodzina.