CALISIANA W WARSZAWIE

    "Dźwiękami mszy Anibale Stabile, nadwornego muzyka Zygmunta III Wazy, 18 marca, zainaugurowano obchody 400-lecia stołeczności Warszawy" - napisała Iwona Porowska w stołecznym dwutygodniku "Ratusz”...

     Przenosiny stolicy Polski z Krakowa do Warszawy nastąpiły w wyniku głębokich przemyśleń "z łaski Bożej Króla Polski, Wielkiego Księstwa Litwy, Księcia Rusi, Prus, Mazowsza Żmudzi etc...", przez krótki okres także króla Szwecji - Zygmunta II Wazy.

     Decyzja ta spowodowana była przede wszystkim względami polityczno-wojskowymi, a wybór mało znaczącego wówczas miasta, nękanego wcześniej ciągłymi najazdami Litwinów i problemami wewnętrznymi Mazowsza - była tak przypadkowa jak i konieczna. Przenosiny stały się faktem i dalsza historia Warszawy związana była z dziejami Polski.

Kaliskie rodowody

     W ślad za dworem królewskim zaczęli podążać polscy magnaci. Wśród nich nie zabrakło również znakomitych rodów z Ziemi Kaliskiej, np. Leszczyńskich czy Łubieńskich.

Rafał Leszczyński (1526-92) wojewoda brzesko-kujawski 1545-50, kasztelan śremski 1580; jeden z przywódców ruchu egzekucyjnego i reformacji; występował przeciw możnowładcom i duchowieństwu. Pod patronatem rodu Leszczyńskich w roku 1547, Leszno otrzymało prawa miejskie; tu w XVI-XVII wieku istniał główny ośrodek Braci Czeskich.

Jan Leszczyński (1603-78), wojewoda łęczycki od 1653, poznański od 1656, podkanclerzy wielki koronny i generał Wielkopolski od 1659, kanclerz wielki koronny od 1678; komisarz polski w rokowaniach ze Szwecją w Oliwie (1660).

Andrzej Leszczyński (1608-1640), wychowanek Kolegium Jezuickiego Kaliskiego, prymas Polski.

Bogusław Leszczyński (1612-23 IX 1659) w Warszawie), starosta generalny Wielkopolski od 1642; podskarbi wielki koronny od 1650 i podkanclerzy wielki koronny od 1658; w spadku po ojcu Rafale uzyskał m Radzymin i część Pragi (którą odsprzedał A. Kazanowskiemu), w zamian kupił wiele drobnoszlacheckich posiadłości podwarszawskich: Błonie, Milanów (późniejszy Wilanów), Służewiec i Włochy oraz włókę roli w m. Stara Warszawa, na której w 1648, wspólnie ze stryjem Janem (kanclerz wielki koronny) założył jurydykę Leszno (dn. 8 I 1648).

Rafał Leszczyński (1650-1703) ojciec króla Stanisława I Leszczyńskiego, wojewoda kaliski od 1685, poznański od 1687, łęczycki i starosta generalny wielkopolski od 1692, podskarbi wielki koronny od 1702, uczestnik wyprawy wiedeńskiej 1683; przywódca stronnictwa proszwedzkiego w Polsce.

Stanisław Leszczyński (20 X 1677 we Lwowie - 23 I 1766, Nancy) król Polski i Wielki Książe Litwy 1704-09 i 1733-36, związany rodzinnie z Ziemią Kaliską; od 1699 wojewoda poznański, właściciel warszawskiej jurydyka Leszno i dworu Leszczyńskich z XVII wieku (przebudowany w 1825 r. przez A. Corazziego dla Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu) dziś siedziba prezydenta m. st. Warszawy i wojewody warszawskiego przy placu Bankowym.
     Dnia 12 VII 1704 r. obrany królem Polski. Po abdykacji w 1736 otrzymał tytuł księcia Francji z dynastii Burbonów (1715-1774).

Jan Nepomucen Leszczyński (10 V 1806 w Kaliszu - 28 XII 1886 w Warszawie). Pedagog, ukończył Królewski Uniwersytet Warszawski. Za udział w powstaniu listopadowym pozbawiony prawa pełnienia służby publicznej, poświęcił się szkolnictwu.

Tomasz Andrzej Adam Łubieński (24 XIII 1784 w Szczytnikach k/Kalisza-27 VIII 1870 w Warszawie), hrabia; syn Feliksa (dzięki jego staraniom król Pruski Fryderyk Wilhelm II zwolnił jeńców wziętych do niewoli podczas wojny 1792 r.).
     Rodów zasłużonych i związanych z Warszawą jest znacznie więcej, ale nie sposób opisywać je w tym miejscu. Warto może jeszcze tylko wspomnieć o KALISZANACH, którym przewodniczyli bracia Niemojowscy, i tak:

Wincenty Niemojowski (1784-1834), działacz polityczny, publicysta; poseł na sejmy Królestwa Polskiego, główny przywódca i teoretyk opozycji liberalnej kaliszan; prześladowany przez Wielkiego Księcia Konstantego i rząd Królestwa Polskiego; po wybuchu powstania listopadowego wszedł w skład Rządu Narodowego. Po upadku powstania więziony, zmarł w drodze na Sybir.

Bonawentura Niemojowski (1787-1835), działacz polityczny, publicysta; poseł na sejmy w Królestwie Polskim, jeden z przywódców opozycji liberalnej kaliszan; w powstaniu listopadowym pełnił funkcję ministra spraw wewnętrznych, od 15 VIII 1831 jest wiceprezesem, a od 8 do 23 IX prezesem Rządu Narodowego; prezes Komitetu Tymczasowego Emigracji w 1831 r.

Dziadek Wacława Niemojowskiego (1865-1939), działacz społeczno-polityczny, monarchista;1900-10 prezes Towarzystwa Rolniczego w Kaliszu, następnie. Kaliskiego Syndykatu Roln.; w 1917 r. przewodniczący Tymczasowej Rady Stanu.

Uczeni i artyści

Sławomir Czerwiński (1885-1931), organizator strajku szkolnego w Gimnazjum i Liceum im. A. Asnyka w 1905 r. późniejszy minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego II Rzeczypospolitej.

Stefan Dybowski (1903-70), działacz ruchu ludowego;1947-52 minister Kultury i Sztuki, w 1955 prorektor Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Warszawie,1959-63 prezes Ludowej Spółdzielni Wydawniczej.

Leopold Lewandowski (14 III 1831 - Kalisz, 22 XI 1896 Warszawa), słynny skrzypek, dyrygent, kompozytor. Pisywał też wiersze i anegdoty pod pseudonimem Lopek. Od 1859 członek orkiestry Teatru Wielkiego w Warszawie; później założył własną orkiestrę koncertową.

Tadeusz Miłobędzki (16 VI 1873 w Kole -13 VII 1959 w Warszawie) po ukończeniu matury w Szkole Realnej w Kaliszu (późniejsze Gimnazjum i Liceum im. A. Asnyka) studiował na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim; w latach 1915-1917 współorganizował i wykładał na Politechnice Warszawskiej, w latach 1933-34 dziekan Wydziału Chemii;1919-22 prof. a w latach 1920-21 rektor SGGW; 1922-29 prof. Uniwersytetu w Poznaniu. 1936-39 członek Rady Nauk Ścisłych i Stosowanych, od 1945 - członek PAU, a od 1952 członek PAN.

Piotr Leon Nencki (28 VI 1848 Boczki k/ Sieradza - 22 V 1904 w Warszawie), absolwent Szkoły Realnej w Kaliszu, studiował i praktykował w Warszawie, Berlinie, Wiedniu, Monachium, Paryżu i Londynie; lekarz, biochemik, higienista. Od 1877 r. osiedlił się w Warszawie.

Jakub Ignacy Rogowicz (15 VII 1839 Kalisz - 25 XI 1896 Warszawa), studiował w Akademii Medyczno-Chirurgicznej w Warszawie, ordynator Szpitala Dzieciątka Jezus (18648), w roku 1868 założył pierwszy w Warszawie prywatny zakład położniczy, organizował też przytułki położnicze.

Helena Rogozińska ps. Hajota (1862-1927), żona Stefana - podróżnika, odkrywcy Kamerunu - kaliszanina... powieściopisarka, m. in. utwory o tematyce podróżniczej i egzotycznej.

Wiłkomirscy - rodzina słynnych muzyków:

Alfred - ojciec, po powrocie do kraju z Rosji, w roku 1920 objął kierownictwo Szkoły Muzycznej w Kalisza.

Kazimierz (1 IX 1900 Moskwa - 7 III 1995 Warszawa), brat Marii i Michała oraz Wandy (przyrodni), światowej sławy wiolonczelista, dyrygent, kompozytor, pedagog. W latach 1934-39 dyrektor i organizator Polskiego Konserwatorium w Wolnym Mieście Gdańsku. Od 1963 prof. PWSM (Akademia Muzyczna im. Fryderyka Chopina), od 1979 r. rektor PSM w Łodzi, później dyrektor i dyrygent Filharmonii Narodowej w Warszawie.
     Związany z Kaliszem w okresie lat młodzieńczych. (Jego wspomnienia z tego okresu publikowane były w Kwartalniku "Kaliszanie w Warszawie" nr 5/1994, str. 5-11.)

Maria (3 IV 1904 - 1995), pianistka i pedagog; od 1922 prowadzi działalność pedagogiczną, początkowo w Kaliszu, a w latach 1934-1939 w Polskim Konserwatorium w W. M. Gdańsku. Od 1951 profesor w PWSM (Akademii Muzycznej w Warszawie).

Wanda (11 I 1929 w Warszawie) skrzypaczka światowej sławy.

Jan Tarasin - artysta malarz, profesor, rektor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, ur. w 1926 w Kaliszu.

Jan Nowacki - syn Ziemi Kaliskiej, profesor, twórca preparatu p. rakowego "Nevit", mieszkaniec Mokotowa.

Ulice i pomniki

      Wielu zasłużonych Kaliszan dostąpiło zaszczytu, aby ich nazwiska zostały na trwale upamiętnione w postaci pomników, nazw ulic i pamiątkowych tablic.

     Patronami warszawskich ulic są:

Adam Asnyk (11 X 1838 Kalisz - 2 VIII 1897 Kraków), poeta i dramatopisarz; brał udział w powstaniu styczniowym 1863 r., członek radykalnego "rządu wrześniowego"; od 1870 zamieszkał na stałe w Krakowie, gdzie związał się z obozem galicyjskich demokratów; od 1884 członek Rady Miejskiej, poseł na sejm galicyjski.

Wojciech Bogusławski (9 IV 1757 Glinno koło Poznania - 23 VII Warszawa), aktor, dramatopisarz, pedagog; debiutował w 1778 r., występował m.in. w Poznaniu i Kaliszu; do Warszawy przybył w 1799 r. Jego pomnik usytuowany przed Teatrem Wielkim w Warszawie; w Kaliszu - teatr nosi jego imię.

Maria Dąbrowska z Szumskich, ur. 6 X 1889 w Russowie koło Kalisza -19 V 1995 w Warszawie, pochowana w Alei Zasłużonych na Starych Powązkach. Wielka pisarka polska, autorka wielu powieści, m.in. "Noce i Dnie".

Wera Kostrzewa - Maria Koszutska (1876-1939), działaczka i ideolog ruchu rewolucyjnego, od 1927 w ZSRR; w 1937 niesłusznie oskarżona i skazana, zmarła w więzieniu; w 1956 zrehabilitowana.
W roku 1990 ulicę przemianowano na "Bitwy Warszawskiej 1920".

ks. Augustyn Kordecki właściwe imię Klemens, (Augustyn to imię zakonne oo. Paulinów) 1603 - Iwanowice koło Kalisza -1673 w Częstochowie; przeor zakonu oo. Paulinów, wsławił się obroną Jasnej Góry w czasie "Potopu" w 1655 r. i jest bez wątpienia jednym z najpopularniejszych bohaterów literatury polskiej.

Tadeusz Kulisiewicz (13 XI 1899 Kalisz -18 VIII 1988 Warszawa), światowej sławy grafik i rysownik. Profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Patron Pałacyku TPSP przy ul. Chmielnej nr 5, jego prace m. in. znajdują się w Muzeum Narodowym w Warszawie, natomiast bogate archiwalia w Archiwum ASP w Warszawie.

Maria Konopnicka (23 V 1842 Suwałki - 8 X 1910 Lwów, poch. na cmentarzu Łyczakowskim), poetka i nowelistka, w Warszawie od 1877 r. W Kaliszu i Gusinie poetka spędziła bez mała 20 lat swego życia. Tu pochowała matkę, tu zawarta małżeństwo, tu przyszły na świat jej dzieci. Debiutowała wierszem "W zimny poranek" na łamach "Kaliszanina". Kaliszowi dedykowała także swój wiersz pt. "Wychowałeś ty mnie grodzie...". W 1908 napisała Rotę. Jej imię nosi LO przy ul. Madalińskiego, w ogrodzie Saskim w płn.-zach. jego części zlokalizowano jej pomnik, jej popiersie znajduje się na dziedzińcu Domu Chłopa, a na Murach Staromiejskich tablica pamiątkowa, także głaz pamiątkowy przy ul. Piekarskiej. Natomiast w Kaliszu jej pomnik usytuowany przy zespole budynków Studium Nauczycielskiego, któremu również patronuje; w Muzeum Okręgowym w Kaliszu został wyodrębniony Dział Pamiątek po Marii Konopnickiej.

Stanisław Lencewicz - (1889-1944) geograf, rodzinnie związany z Kaliszem i rodziną Kościelniaków; od 1922 prof. Uniwersytetu Warszawskiego, organizator i kierownik Zakładu Geografii Uniwersytetu Warszawskiego,1943-44 wykładowca na tajnym UW, zamordowany przez hitlerowców.

Henryk Melcer-Szczawiński (1869-1928) pianista, kompozytor, pedagog; związany ze środowiskiem muzycznym Kalisza. Współzałożyciel Szkoły Muzycznej w Kaliszu. Ojciec Wandy - powieściopisarki (1896 w Helsinkach - 5 IV 1972 w Warszawie).

Stefan Szolc-Rogoziński (1861-1896) kaliszanin, podróżnik, odkrywca Kamerunu; od 1885 członek honorowy Królewskiego Towarzystwa Geograficznego w Londynie.

Stanisław Wojciechowski (15 III 1869 Kalisz - 9 IV 1953 Gołąbki k/Warszawy, poch. na Powązkach), profesor ekonomii na SGGW w latach 1926-1939, pionier spółdzielczości w Polsce. Bliski współpracownik Józefa Piłsudskiego,1892 współzałożyciel PPS, a następnie członek jej kierownictwa, prezydent II Rzeczypospolitej (1922-1926) - ustąpił po przewrocie majowym.

Józef Zajączek (1 XI 1752 Kamieniec Podolski - 28 VII 1826 Warszawa). W latach 1790-92 poseł na Sejm Czteroletni, jeden z organizatorów powstania kościuszkowskiego, wstąpił do Legionów Dąbrowskiego, uczestniczył w kampanii napoleońskiej; był dowódcą Legii Kaliskiej, a później II Dywizji. Zwłoki pochowane zostały w rodzinnym majątku w Opatówku pod Kaliszem. Serce spoczywa w kościele Bernardynów w Warszawie.

gen. Ludwik Bogusławski (25 VIII 1773 w Górznie Kaliskim 1840 w Warszawie), uczestnik kampanii napoleońskiej. Dowódca 4 pp Liniowej od 1820 roku, na stopień gen. awansowany 10 III 1831 r. za bohaterską walkę o Olszynkę Grochowską, w dniu 31 III, kierował rozstrzygającym natarciem pod Dębem Wielkim.

ul. Kaliska - Nazwa ulicy nie kryje w sobie żadnych tajemnic i nie odznacza się niczym wyjątkowym, jedynie pod nr. 11 wmurowana jest tablica upamiętniająca walki w czasie powstania warszawskiego 1944 r.

ul. Leszczyńska - w połowie wieku droga prowadząca do Wisły; leżały przy niej grunty Leszczyńskich; w 1768 ul. Leszczyńska była ulicą jurydyki Stanisławów, odgradzająca ją od jurydyki Aleksandria.

ul. Leszno - od 1648 r. była główną ulicą jurydyki Leszno; w latach 1682-1732 wybudowano kościół pod wezwaniem Narodzenia NMP i klasztor Karmelitów. W latach 1947-48 kościół ten przesunięto na płn. o ok. 20 m, co umożliwiło zbudowanie dwupasmowej tzw. Trasy W-Z.

Szosa Kaliska - dziś ul. Wolska.

Dworzec Kaliski - zbudowany w 1903 r. przy skrzyżowaniu Al. Jerozolimskich z ul. Żelazną; obsługiwał linie podmiejskie oraz pociągi do Kalisza. Po uruchomieniu Dworca Głównego PKP, znaczenie Dworca Kaliskiego zmniejszyło się, został on zburzony w 1915 roku.

Czy powyższe zestawienia są pełne? Nawet autor ma pewne obawy.

Henryk A. Podsiadły, kwartalnik "Kaliszanie w Warszawie", nr 12, 1996.